Sprawy karne / Wyłączenie sędziego
W swojej praktyce zdarza mi się spotykać z zarzutami braku bezstronności sędziego i związanymi z nimi wnioskami o jego wyłączenie. W niniejszym artykule zamieszczam krótki przegląd przyczyn wyłączenia sędziego, ja również konsekwencji związanych z niewyłączeniem sędziego pomimo istnienia ku temu podstaw.
W postępowaniu karnym istnieją dwie grupy podstaw wyłączenia sędziego: pierwsza kategoria (z łac. iudex inhabilis) oznacza sytuacje, w których z mocy prawa sędzia wyłączony jest od orzekania w sprawie; druga (z łac. iudex suspectus) dotyczy sytuacji, w których sędzia wprawdzie teoretycznie mógłby orzekać (nie jest wyłączony ustawowo), jednak szczególne okoliczności mogłyby stawiać pod znakiem zapytania jego bezstronność.
-
Kiedy sędzia obligatoryjnie – z mocy prawa wyłączony jest od możliwości orzekania w danej sprawie?
Zgodnie z art. Art.40 kodeksu postępowania karnego Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie, jeżeli:
1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio;
2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób;
3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych wpkt2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli;
4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły;
5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze;
6) brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie;
7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone;
8) brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw;
9) prowadził mediację.
Jeżeli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art.40, wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, ana jego miejsce wstępuje inny sędzia.
Uwaga! Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli.
-
Kiedy sędzia może zostać wyłączony na wniosek własny albo strony postępowania.
Zgodnie z art. 41 kpk sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.
Przepis ten nie wymaga aby strona domagająca się wyłączenia sędziego udowodniła istnienie stosunku osobistego pomiędzy sędzią a stroną, lecz uznaje za podstawę wyłączenia, każdą okoliczność, która w uzasadniony sposób wywołać może wątpliwości co do bezstronności sędziego.
Zasługuje na podkreślenie, że w przypadku wniosku o wyłączenie sędziego opartego o art. 41 kpk nie musi chodzić o wykazanie, że sędzia jest stronniczy. Wyłączenie następuje bowiem
nawet w sytuacji, gdy jedynie „istnieje wątpliwość w kwestii bezstronności”. Przykładem takiej sytuacji może być okoliczność, gdy jedna ze stron postępowania współpracuje z sądem np. jako tłumacz, biegły albo specjalista, chociażby miało te miejsce w innych sprawach.
Uwaga! Jak zostało podkreślone w orzecznictwie Sądu Najwyższego „ciężar wykazania zasadnych wątpliwości co do braku bezstronności sędziego obciąża wnioskodawcę, który winien wskazać na określone fakty mogące w konkretnej sprawie wywołać uzasadnioną wątpliwość, a nie tylko domniemaną, co do bezstronności sędziego” (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia10 kwietnia 2019 r. sygn. akt: IV KK 656/18).